سخنان ناصر زرافشان در مراسم وداع با علی اشرف درویشیان
قصه نویس در نسل ما و معاصران ما کم نبوده است. اما علاقه و عاطفه ویژه ای که در میان مردم ما نسبت به علی اشرف درویشیان وجود دارد، خاص است. این را همه می دانیم و حس می کنیم. راز این علاقۀ ویژه چیست. امروز من می خواهم در این باره چند کلمه با شما صحبت کنم.
اگر علی اشرف چنین جایی در دل مردم دارد به خاطر چهره یا وجود فیزیکی او که نیست: اندامی رنجور که بار یک عمر رنج و مبارزه را کشیده بود.
راز این عاطفه ویژۀ مردم به علی اشرف این است که او راوی رنج های خود آنها بود. این ویژگی تمام آثار قلمی او است، و از اینجا می خواهم به سرعت به اولین نتیجه گیری خود برسم : اصالت، در مضامینی است که در زندگی واقعی یعنی زندگی خود مردم وجود دارد و اگر ادبیات و هنر از این مضامین روی برتابد، و صرفاً اسیر مسائل فنی و شکلی ادبی بشود، نه به درد جامعه می خورد، و نه جامعه به آن توجهی خواهد کرد. گیرم که کار ادبی، صناعت و فنون خاص خود را لازم داشته باشد. این درست، اما تکلیف مضمون آن چیست؟ شکل در ادبیات و به قول قدما صناعت، جدا از مضمون نیست. اما مضمون عنصرضروری و اولیه است. و اصیل ترین مضامین هم از خود زندگی اخذ می شود. همین مضامین است که با عبور از منشور ذهن و شیوۀ بیان شخصی و خاص هر نویسنده، به شیوۀ خاص او ارائه و ابراز می شود و اثر ادبی و هنری را پدید می آورد، ولی اگر این اثر از مضامین اصلی زندگی واقعی تهی باشد، به بیهودگی دچار و سرنوشت آن فراموشی است. اینگونه کارها با همۀ هیاهوهای ساختگی و بی بنیادی که پیرامون آنها به راه می اندازند، بعد از چند صباحی فراموش می شوند. ادبیات داستانی آیینه ای است که واقعیت جهان در آن بازتاب می یابد.
دومین ویژگی کار درویشیان این است که از میان همین مضامین واقعی زندگی هم انتخاب و تأکید او بر افشای نابرابری ها، حرمان ها، فواصل خونین طبقاتی، و ستیزه با این ناروایی ها و آرزوی عدالت اجتماعی است.
تکیۀ او بر این خط به این دلیل است که خود در دانشکدۀ زندگی معنای نابرابری را تجربه کرده، آن را عمیقاً شناخته و این نکته را به خوبی درک کرده بود که آزادی و عدالت اجتماعی لازم و ملزوم یکدیگرند و وجود هر یک مستلزم وجود دیگری است. او به عنوان یک مبارز راه آزادی به خوبی دریافته بود که بدون برابری، آزادی حرف مفت است. بدون عدالت اجتماعی دموکراسی حرف مفت است و در فقدان عدالت اجتماعی گفتگو از آزادی عوام فریبانه است و به این دلیل دغدغۀ او در کار نویسندگی در درجۀ اول عدالت اجتماعی و ستیز با فقر و حرمان و استثمار بود.
سومین ویژگی علی اشرف درویشیان این است که کار درویشیان بومی است و این مزیت او است. من با تأکید می گویم این مزیت او است. درختی است که در خاک این سرزمین روییده و برگ و بار آورده است. تقلید چشم بسته از فورم هایی که در شرایط اجتماعی دیگری شکل گرفته و تکامل یافته اند، بدون آشنایی و الفت عمیق با مردم و سرزمین خود و آنچه که در اعماق آن می گذرد؛ بدون پیوند دائمی با مردم خود و شرایط آنها، از کسی چیز قابل توجهی به وجود نمی آورد. جیمز جویس، کافکا، مارسل پروست و دیگران محصول و پروردۀ جامعه ای دیگر با شرایطی دیگر هستند و با بستر اجتماعی و طبقاتی خود ارتباط طبیعی و ذاتی دارند، اما تقلید صرف و خام از شکل کار آنها کسی را به جایی نمی رساند. اگر در جامعۀ غربی به هر دلیل، هری پاتر خواننده یا مخاطب میلیونی دارد، دنیای ادبیات کودک ما دنیای هری پاتر نیست. دنیای کودکانی است که روزی خود را در صندوق های زباله جستجو می کنند، ذهن نویسنده ای که هر روزه منظره کودکان ده دوازده ساله ای را پیش روی خود دارد که دست خود را تا شانه در میان زباله ها فرو برده اند تا از میان آنها چیز به درد خوری به دست آورند و گونی های بزرگ زباله ای را که دو برابر خود آنها است در کوچه و خیابان به دوش می کشند، چیزی متفاوت با ذهن نویسندۀ هری پاتر است. خاطر نویسنده ای که روزمره شاهد چنین مناظری است در آتش است، ژانر و سبک و تکنیک هم باید در ارتباط طبیعی و ذاتی با همین مضامین پدید آید و رشد کند.
و آخرین نکته، شخصیت فردی خود علی اشرف بود. علی اشرف مانند آثار خود زلال و ساده، و فاقد تکلف و تصنع بود. یعنی اگر قصه های او را هم نادیده گیریم، شخصاً هم او انسانی نازنین و دوست داشتنی بود. نجیبانه ترین بزرگداشت رفقایی مثل علی اشرف درویشیان ادامه اهداف و راه آنها است. یادش گرامی و راهش پر رهرو باد.
۲ لایک شده
