لورکا، دالی، بونوئل، نسل ۲۷ اسپانیا و جنبش سوررئالیستی

 امیر فرخ پیام

دهه های نخست قرن بیستم میلادی با هر استانداردی مطالعه شود، دوره ای کاملا دراماتیک بویژه در اروپا بوده است. از طرفی اروپا شاهد جنگ جهانی اول و جنگ داخلی اسپانیا بوده و از طرف دیگر، بواسطه جنبش های عظیم فرهنگی شامل داداییسم، فوتوریسم، کوبیسم، فاویسم و سوررئالیسم ارزش ها و سنت های فرهنگی گذشته به کلی نفی و مردود شده اند.

مکتب سوررئالیسم جنبشی فرهنگی و هنری است که در دهه ی هزار و نهصد و بیست شکل گرفت. این مکتب شامل انواع هنراز جمله نقاشی، مجسمه سازی، موسیقی و سینما همچنین ادبیات و فلسفه است. سوررئالیسم با اتکا به ذهن ناخودآگاه انسان بنا نهاده شده است.

واژه سوررئالیسم نخستین بار توسط گیوم آپولینر در سال هزار و نهصد و هفده به منظور توصیف نمایش نامه خود ” سینه های تیره زیاس” استفاده شد. سوررئالیسم از نگاه وی حقیقتی فراتر از رئالیسم بود. از منظر وی زمانی که هنرمندی می خواهد حقیقت بنیادین هستی را بیان کند، به جای ترسیم ناتورالیستی مفاهیم به تخیل روی می آورد. در همان دوران پس از آنکه جنبش دادائیسم رنگ باخت و کارکرد خود را در میان هنرمندان و نویسندگان از دست داد برخی از فعالین آن به رهبری برتون طرح مکتب جدیدی را بنا نهادند. در واقع آندره برتون و لویی آراگون که هر دو روانپزشک بودند با الهام از ایده های فروید، مکتب سوررئالیسم را پایه گذاری نمودند.

در ادامه این فعالیت ها در سال ۱۹۲۴ آندره برتون مانیفیست سوررئالیسم را منتشر کرد. از دیدگاه برتون سوررئالیسم فعالیت خودکار مغز است که به هر صورت و شکلی از جمله شفاهی یا کتبی خواهان بیان فعالیت واقعی ذهن می باشد. به مرور زمان مکتب سوررئالیسم طرفداران جدی پیدا کرد و آوازه آن فراگیر شد. از دیدگاه اکتاویو پاز شاعر مکزیکی، سوررئالیسم نه یک مکتب شعر که جنبش رهایی بخش است، راهی است برای کشف دوباره زبان معصومیت، تجدید پیمان ازلی. در هنر مدرن سوررئالیسم انقلابی است چرا که بازگشتی به آغاز همه آغاز هاست.

در همین ایام در اسپانیا نسل ۲۷ شکل گرفت. نسل ۲۷ اسپانیا نام گروهی از هنرمندان آوانگارد بسیار تاثیر گذار اسپانیایی است که با چهره هایی مانند فدریکو گارسیا لورکا یا رافائل آلبرتی شناخته شده اند. در واقع نسل ۲۷ مجموعه ای از هنرمندان مختلف است که هر یک در سبک یا گونه متفاوتی فعالیت می کردند. این گروه در سال ۱۹۲۷ زمانی که اعضای موسس آن در مراسم بزرگداشت سیصدمین سالگرد درگذشت گونگورا که پدر شعر اسپانیا محسوب می شود جمع شده بودند تشکیل شد. اما در واقع این گروه هرگز گروهی متشکل و همگن نبود. مهم ترین مشخصه این گروه تمایل شدید اعضای آن به شکستن مرزهای سنت های هنری و ادبی پیشین و ایجاد روش های نوین و خلاقانه بود. در ابتدا اعضای نسل ۲۷ بر ادبیات و شعر تمرکز داشتند و از شعر به عنوان گذرگاهی که هر نویسنده قادر به بیان خلاقیت و ویژگی های شخصی خود بود استفاده می کردند. با این حال به مرور زمان با اضافه شدن هنرمندان دیگر به جمع ده عضو اصلی آن، هنر های دیگری هم به حوزه فعالیت نسل ۲۷ اضافه شد. ده عضو اصلی نسل ۲۷ عبارت بودند از: خورخه گیلن، پدرو سالیناس، رافائل آلبرتی، فدریکو گارسیا لورکا، داماسو آلونسو، خراردو دیگو، لوییس سرنودا، ویسنته الکساندر، مانوئل آلتوراگیره و امیلیو پرادوس.

از میان هنرمندان نسل ۲۷ اسپانیا نام سه تن از آنان با مکتب سوررئالیسم گره خورده است.

در خوابگاه دانشجویی در مادرید، فدریکو گارسیا لورکا شاعر و نمایش نامه نویس، سالوادور دالی نقاش و مجسمه ساز و لوییس بونوئل فیلمساز که در اواخر دهه سوم و اوایل دهه چهارم قرن بیستم میلادی با هم زندگی می کردند، موج نوی سوررئالیست در اسپانیا را بنیان نهادند. با شورش علیه رمانتیسیسم محافظه کار حاکم بر اسپانیا و با الهام پذیری از کارهای کوبیسم پیکاسو، این گروه کوچک سه نفره تجربه کردن و همکاری را در قالب تکنیک های سوررئالیست آغاز کردند.

زندگی و کار لورکا، بونوئل و دالی هم بواسطه ویژگی های شخصی شان و هم بواسطه دوره ای که در آن می زیستند کاملا خارق العاده بوده است. آنها همگی تحت تاثیر رخداد های فرهنگی و سیاسی معاصرشان قرار گرفتند و ترکیب تمام این حوادث و شخصیت ذاتی منحصر به فرد همچنین استعداد بی نظیر آنها، منجر به خلق آثاری شده که شهرت جهانشمولی به آنان بخشیده است. برخی از این آثار در روزهای دوستی و همکاری این سه نفر خلق شده اند.

شناخته شده ترین تصویر این جنبش، نقاشی های مشهور دالی، تداوم حافظه (۱۹۳۱) ، بازی حزن انگیز (۱۹۲۹) ، اشیا سوررئالیست، سنجه حافظه آنی (۱۹۳۲) و سکانس شکافتن چشم و قرارگرفتن ابر روی ماه  در فیلم سگ آندلسی ساخته دالی و بونوئل در ۱۹۲۹، همگی در اواخر دهه سوم و اوایل دهه چهارم قرن بیستم در خلال دوران شکوفایی دوستی آنها با لورکا خلق شده اند. فیلم عصر طلایی دیگر همکاری بونوئل و دالی در سال ۱۹۳۰ ساخته شد. تمرکز این فیلم مانند سگ آندلسی بر نمایش تصاویر اضطراب و خشونت است به گونه ای که یکدیگر را بازتاب کنند وساخت این فیلم به بونوئل فضایی برای بیان دغدغه و بیزاری اش نسبت به رابطه جنسی و آناتومی زنانه در قالب بیانی سوررئالیستی بخشید. در همان زمان او تمایل هموسکسوالیتی لورکا را علی رغم دوستی نزدیکشان نقد می کرد.

کمی پیشتر، در ۱۹۲۷، دالی و لورکا درنمایش درام تاریخی مارینا پیندا همکاری نمودند؛ دالی سکانس ها را طراحی می کرد و لورکا متن را می نوشت. محبوبیت این نمایش برای این دو هنرمند این امکان را فراهم آورد که در میان مردم اسپانیا شناخته شوند. لورکا همچنین سه قطعه بسیار محبوب خود را در خلال این زمان سرود: ترانه ها (۱۹۲۷)، ترانه های کولی (۱۹۲۸) و ترانه های کانته خوندو (۱۹۳۲).

تاثیر سوررئالیسم در این قطعه از شعر شهری که نمی خوابد که لورکا بعد از بازدیدش از نیویورک در سال ۱۹۲۹ سرود به خوبی مشاهده می شود:

مراقب باش! مراقب باش! مراقب باش!

مردی که هنوز نشانه های پنجه و طوفان را دارد،

و آن پسری که می گرید چرا که هرگز از اختراع پل نشنیده است،

یا آن مرد مرده ای که اکنون تنها سر و یک لنگه کفش خود را دارد،

ما باید آنها را به دیواری ببریم که ایگواناها و مارها در انتظارند،

جایی که دندان خرس انتظار می کشد،

جایی که دست مومیایی پسر منتظر است،

و موهای شتر با رعشه ای دهشتناک سیخ شده است.

لورکا همچنین ازفضای خارج از سوررئالیسم در دهه بیست نیز تاثیر می پذیرفت. در خلال این دوره بود که لورکا به واسطه علاقه فراوانش به موسیقی و تئاتر، جذب موسیقی فولکلور اسپانیا و “ترانه های عمیق”، بویژه کانته خوندو، موسیقی فلامینکو که اصالتا از طریق کولی ها وارد اسپانیا شد، گردید. این آوازها به کارهای عاشقانه لورکا تازگی فرمی و ریتمی خاصی بخشید که در شعر آن زمان وجود نداشت، و او را به عنوان یک آندلسی یا شاعر کولی مشهور کرد.

در اواسط دهه سی همزمان با دوران جنگ داخلی اسپانیا بونوئل، دالی و لورکا از هم جدا شدند. درسال ۱۹۳۶ و در اوج جنگ داخلی، لورکا به موطنش گرانادا در جنوب اسپانیا مسافرت کرد. در این سفر او توسط فاشیست ها به قتل رسید وتبدیل به شهیدی برای هنرمندان هم نسلش و نمادی از تغییر در چشم انداز هنری گردید. دالی و بونوئل نیزعلی رغم موضع گیری سیاسی متضاد با یکدیگر، فعالیت های فرهنگی وهنری خود را با الهام از مکتب سوررئالیسم ادامه دادند که منجر به خلق آثار هنری فوق العاده ای چه در حوزه نقاشی و چه در حوزه سینما گردید و به نوعی با آثار خود به مکتب سوررئالیسم غنا و جلوه ای ویژه بخشیدند.

منابع

La Generacion del 27: Dalí, Buñuel, and Lorca, https://www.poets.org

Lorca, Bunuel, Dali: Forbidden Pleasures and Connected Lives, Gwynne Edwards, Publisher: I.B.Tauris & Co Ltd

The Generation of ’27 overview, http://www.classicspanishbooks.com/

How the surrealist movement shape the coure of art history, Artsy editorial by Jon Mann

نگاهی به چگونگی شکل گیری مکتب سورئالیسم، http://www.aftabir.com/articles/view/art_culture/art

تاریخچه سوررئالیسم، http://www.aftabir.com/articles/view/art_culture/literature_verse