خوانش فرامتنی نوولت گوساله نوشته‌ی مو یان / جواد اسحاقیان

خوانش فرامتنی نوولت «گوساله ‌‌»

نوشته ی “مو یان” نویسنده ی چینی و برنده ی جایزه ی نوبل ادبی ۲۰۱۲

جواد اسحاقیان

   “مو یان” (Mo Yan )نام مستعار “گوآن مویه” ((Guan Moye نویسنده ی معاصر چینی است که به دلیل خفقان سیاسی روزگارش آموخت که “ساکت” باشد و بیشتر در خود بیندیشد تا روزی این سکوت را به فریادی بر ضد خودکامگی چیره بر زندگی مردم چین تبدیل کند. او با آن که معاون انجمن نویسندگان چین بود و وظایف حزبی و ناگزیر خود را انجام می داد، یاد گرفت که “نقابی” بر منش واقعی خود بزند؛ رفتاری که “یونگ” (Jung) به آن “پرسونا”  (persona) می گفت؛ یعنی منش و رفتاری که آدمی علی رغم میل باطنی در پیش می گیرد به شرط این که هویت راستین خود را از یاد نبرد و حساب مقتضیات اجتماعی را از منش راستین و فردی خویش جدا بداند و در وضعیت غالب بر زمان خود، حل نشود. منتقدانی که وی را به خاطر سکوت در قبال شکنجه و زندانی کردن هنرمندان و روشنفکران کشورش می نکوهیدند، از این نکته ی باریک تر از مو، آگاه نبودند و دریافت “جایزه ی نوبل ادبی” در سال ۲۰۱۰ بر این خرده گیری ها افزود. با این همه، به مصداق “نیّت خود می گزارد هر کسی” او بر طبع آزاده ی خود باقی ماند و همه ی خشم و فریاد خویش را بر ضد تمامیت خواهی “حزب کمونیست” و رهبران و کارگزاران فرصت طلبش، در آثار خود بازتاب داد. او فقر مُفرَط (اِملاق)ی را که خود تجربه کرده، در این نوولت به گونه ای مشروح و هنرمندانه نوشته است. او خود گفته است: ” ما آن قدر فقیر بودیم که نمی دانستیم وعده ی غذای بعدی ما از کجا تأمین می شود.” سال ها در بدترین وضع ممکن در دهه ی ۱۹۷۰ در کشتزارها یا “کمون های کشاورزِی” و کارخانه ها به کارهای سخت تن در داد و دم برنیاورد اما به گفته ی “سعدی” آن “سنگ های خورده را پیش خود نگه داشت تا در فرصت مناسب، مغز دشمنان خود را پریشان کند.” انتشار آثار او، ادعانامه ای بر ضد حزب و رهبری فاسد سیاسی و مافیایی اقتصادی است که تا کنون به حیات ننگین خود ادامه می دهد، چنان که خواهیم گفت.

     “یان” در سال ۲۰۰۹ در نمایشگاه کتاب فرانکفورت شرکت کرد و به نوشته ی مترجم این نوولت به روزنامه نگاران گفت: ” نویسنده باید از زشتی های طبیعت انسانی به خشم آید و آن ها را نقد کند، اما ما برای بیان این نقد، مجبور نیستیم روش یکسانی داشته باشیم. بعضی ها می توانند مخالفتشان را با صدای بلند و رسا اغلام کنند، اما باید کسانی را هم تحمل کنیم که ترجیح می دهند توی اتاقشان پنهان شوند و با استفاده از ادبیات، نظریات خود را بیان کنند.” (یان، ۱۳۹۳، ۸).

   “یان” این نوولت را در سال ۱۹۹۸ منتشر کرده اما آنچه در داستان می گذرد، به سال های پر تب و تاب و طاقت فرسای “انقلاب فرهنگی” در دهه ی ۱۹۶۰ مربوط می شود که حاکمیت چین، هر گونه رابطه ای را با جهان به ویژه “غرب” برید و نظریه ی شکست خورده ی “بازگشت به خویش” را عملاً تجربه کرد؛ تجربه ای که فقر اقتصادی را با فقر فرهنگی در پرجمعیت ترین کشور جهان به هم آمیخت.

***

    راوی داستان، نوجوانی چهارده ساله به نام “لو هان” ((Lu Han است که به اعتراف خودش “شیطان ترین” و “تحمل ناپذیرترین نو جوان روستا” است که زیر نظر استاد “دیو” ( (Duمسؤول دامپروری دسته ی تولید کار می کند و ما

استاد را نخستین بار هنگامی می شناسیم که در حال کشیدن سه گوساله با طناب است و می خواهد آن ها را نزد “رفیق دونگ” (Dong) دامپزشک کمون مردمی ببرد تا آن ها را اخته کند. لازم به یادآوری است که در این داستان به نوعی از اخته کردن گاو و خوک اشاره می شود که اصطلاحاً به آن ها “فری مارتین” ((free-martin cow می گویند. خود این پستاندار ماده، می تواند باردار شود اما تخمدان خودش توان بارداری ندارد اما یک پستاندار یا گوساله ی دوجنسیتی می تواند او را باردار کند و صاحب دوقلوهایی بشود که گاه همجنس نیستند و باعث اختلال جسمی در او و زادِ ولد در کل گلّه می شود. با اخته کردن چنین حیواناتی ار ریسک شیوع بیماری های مقاربتی می توان کاست و چون در چین آن روزگار از دست دادن حتی یک حیوان از نظر اقتصادی اهمیت داشته، مراقبت در جلوگیری از مقاربت جنسی چنین حیواناتی، اهمیت زیادی داشته و مرگ حیوان، باعث رفتن مسؤول کمون به مراکز “بازپروری” و مجازات شدید  می شده است:

     ” عمو آبله رو [عموی راوی] جواب داد: هزار بار بهت گفتم حواست بهش باشد ولی شما دو تا [ با دامپزشک ] چه غلطی کردین؟ می ترسم این حروم زاده [گاو نر یا دو جنسیتی] همه ی گلّه رو حامله کنه ” (۲۱).

     رفیق دونگ با تعجب گفت: ” چی؟ این، با ماده گاوها جفتگیری کرده؟”

     من پریدم وسط: ” با سیزده تا از گاوهای دسته. مادر خودش هم کنارشون. . . دیدمش که با همه ی ماده گاوهامون جفتگیری کرد. استاد دیو دید که همراه مادرش بود. خیال می کرد کافیه پاهای جلوشو ببنده. بعد گلّه رو سپرد دست من و رفت لب کانال، چرت زد. من همه ی صحنه رو دیدم. لوکسی ها [گاوهای ماده] هم می خواستن تو جشن شرکت کنن ولی نمی تونستن ولی دوکوهانه وانمود می کرد داره می چره. آروم به ماده ها نزدیک می شد و تو یه لحظه بلند می شد و یکهو سوارشون می شد. هرچی با چوب می زدمش، فایده نداشت؛ پایین نمی اومد ” (همان).

۱.فقر غذایی و فرهنگی: انقلاب کمونیستی در یک کشور سرمایه داری در سال ۱۹۴۹ چین، ساختارهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، اداری و مدیریت را در سطح کلان از هم فرومی پاشد و با توجه به جمعیت نزدیک به یک میلیاردی کشور در آغاز نیمه دوم قرن بیستم، نخستین فاجعه ای که دامنگیر میلیونها کشاورز چینی می شود، فقر بیش از اندازه ی آنان است که نمودهایش در این داستان، بارها تکرار می شود. نمود فقر عمومی در روستا نخستین بار وقتی مطرح می شود که دامپزشک کمون، دو گاو را اخته و بیضه هایشان را جدا کرده راوی آن ها را با خود به خانه ی عمه برده پس از سال ها ندیدن گوشت، عمّه آن ها را می پزد و بوی خوش گوشت در خانه می پیچد و جمع گوشت ندیده ها اندک اندک فرامی رسند.

     قراینی نشان می دهد که در خانواده ی روستایی “عمو آبله رو” حتی یک دانه تخم مرغ هم وجود ندارد که زن خانواده اوملت درست کند و با بیضه ی گوساله بخورند:

   ” اگر یه مرغ داشتیم، کاری می کردم همین الآن براتون تخم کنه ” (۳۶).

     وقتی “پدر دیو” می فهمد “عمو آبله رو” با دامپزشک می خواهند از گوشت بیضه بخورند و او از آن محروم می ماند، اظهار ناخشنودی می کند:

   ” همراه شما و رفیق دونگ طعم بیضه رو نمی چشم ولی باید باید برگردم خونه م یه سیب زمینی شیرین بخورم دیگه، نه؟ ” (۳۸)

   و وقتی “آبله رو” با تمسخرمی گوید:

     ” پس وقتی داریم گوشت گاو می خوریم، نباید دنبال تو بگردیم؟ “

     ـ ” گوشت گاو؟ گوشت گاو کجا بود؟

   ـ می بینی تا حرف گوشت گاو می شه؛ هیجان زده می شی ” (۸۲-۸۱).

     در کشور انقلابی ـ که تنها رهبران و کادرهای حزبی و دیوان سالاری از امتیازات خاص و استثنایی برخوردارند ـ برای توده ها، سیر خوردن، جرم به شمار می آید و مجازات دارد و آشپزانی که برای “دبیر حزب” غذاهای خوشمزه می پزند و خود نیز از آن می خورند، از مجازات ایمن نیستند:

     ” دبیر حزب کمون [ از این آشپزان ] عصبانی شده بود؛ آن ها را به خوردن همه ی چیزهای خوب غذاخوری متهم کرده بود و همه ی آشپزهایی را که به نظر چاق شده بودند، اخراج کرده بود ” (۴۲).

     “لو هان” ـ که خود سال ها از گاوها مراقبت می کند ـ می گوید:

   ” معمولاً رژیم غذایی من را، سیب زمینی های شیرین خشک و کپک زده تشکیل می دادند ” (۸۶)

     و در جایی دیگر “عمو آبله رو” تصریح می کند که:

     ” دسته ی ما اون قدر بدبخته که نمی تونه حتی پول روغن چراغ ها رو جور کنه ” (۵۴).

     فقر اقتصادی، همیشه با فقر فرهنگی همراه است. شیوه ی اخته کردن گاو و خوک به شیوه ی “استاد دیو” را با روش علمی “رفیق دونگ” می توان مقایسه کرد:

   “قبلِ آزادی، اول یه طناب چرب می بستیم دور بیضه هاشون. بعد با یه چوب رختشویی روغن زده ـ که دورشو پارچه می کشیدیم ـ آروم می زدیم رو بیضه ها. یه روز طول می کشید داغون بشن. حیوون ها ماغ می کشیدن و از حال می رفتن. ” رفیق دونگ با تحقیر گفت: ” خیلی وقته که دیگه این روش های وحشیانه رو گذاشته ایم کنار ” (۱۶).

     اما “رفیق دونگ” ساعتی به “عمو آبله رو” می دهد تا ببیند چگونه می تواند در کمترین دقایق، یک گوساله را با تیغ جراحی و به شیوه ی علمی، اخته کند:

   ” عمو آبله رو با تعجب داد زد: ” چی به این زودی تموم شد؟ یعنی شما تو کمتر از سه دقیقه یه گاو را اخته کردین؟ شما جادوگر گاوچرون ها هستین ” (۱۹).

   نمود دیگری از پس افتادگی فرهنگی در داستان، وقتی است که “رفیق دونگ” تأکید می کند که سومین گوساله به خاطر جفتگیری با دو گاو دیگر، پس از اخته شدن، زخمش عفونی می شود و به گوشتش سرایت می کند و از اخته کردن خودداری می کند و پس از اخته کردن هم باز، با دوختن زخم به شدت مخالف است و ضمن تأکید بر این که گوساله را باید پیوسته راه برد و مانع خواب او شد، می افزاید:

   ” اگه می خواین بدوزمش، همین الآن این کارو می کنم، ولی تجربه ی من می گه که بهتره این کارو حالا نکنیم ” (۱۹).

   باری، بر اثر بی اعتنایی به نظر دامپزشک و مرگ گوساله و استفاده از گوشت حیوان مرده، فاجعه ای پدید می آید که سپس به آن، خواهیم پرداخت.

۲.وحشت توده ها از رژیم و حاکمیت حزبی: “مو یان” ـ که خود کشاورزاده بوده و از نازل ترین سطوح تا عالی ترین مقامات حزبی فرارفته است ـ هراس پیوسته ی خود و توده ی زیر سُلطه ی حزب، نظام تک حزبی، تک صدایی و تمامیت خواه را تجربه کرده و در این داستان کوتاه هنرمندانه بازتاب داده است. درنظام تک حزبی و تک صدایی کمونیستی، هرکس باید پندار، گفتار و کردار خود را به شدت مورد مراقبت قرار دهد و چیزی نگوید و نکند که مورد بدگمانی مسؤولان و زبردستان قرار گیرد. سایه ی مخوف خودسانسوری را از گفتار و کردار شخصیت ها حتی از رؤسای پایین تر “کمون های مردمی” [کالخوزها] می توان دریافت و هیچ کس از آسیب مقامات حزبی، ایمن نیست.

   در چنین نظامی، جان گاو، ارزشی به مراتب بیش از آدمی دارد، زیرا آنچه بسیار است، نیروی انسانی است و آنچه اندک، “گاو” و محصولات دامی است. با آن که “استاد دیو” خود مسؤول “کمون دام” است، وقتی جرأت می کند از شیوه ی سنتی در گذشته دفاع و از رژیم و سیاست دولت کنونی انتقاد کند، مورد تهدید “”عمو آبله رو” رئیس “کمون کشاورزی” قرار می گیرد و از آنجا که کشاورزان و روستاییان نقشی فعال در انقلاب داشته اند، “قدرت”ی بیشتر دارند. به این گفت و شنود دلالتگر و نمادین دقت کنیم:

   ـ ” تا جایی که من می دونم، تو جامعه ی سابق، کلبه های آدم ها رو نمی شکستن. تو جامعه ی تازه . . .

     ـ آبله رو گفت: پدر دیو! اگه از جونت سیر شدی، برگرد خونه ت و یه طناب پیدا کن واسه ی دار زدن خودت. این قدر چرت و پرت نگو. ”

   ـ مگه من چی گفتم؟ من هیچی نگفتم . . . ” (۱۶)

   جالب آن که “استاد دیو” ـ که مورد تهدید قرار گرفته بود ـ وقتی از “عمو آبله رو” می شنود که امروزه حتی خوک ها را هم می کشند و آن را کاری کثیف” تلقی می کند، می گوید:

     ـ ” یعنی می خواین بگین حالا بهتر از قبلِ آزادی نیست؟ “

     ـ کی گفت که حالا بهتر از قبل از آزادی نیست؟ من سه نسل پشت سرِ هم از دهقانان فقیر بوده ام. ما گوشت گاو هار خورده و هار شده ایم. قبل از آزادی، ما تو لجن گیر کرده بودیم. از آزادی به این ور داریم تو شربت آب تنی می کنیم حالا من بیام بگم قبلِ آزادی بهتر بود؟ فقط دهقان های متوسطی مثل شما می تونن همچین چیزهایی بگن. فراموش نکنین که شما فقط جزو رفقای بی طرفین. قدرت اصلی انقلاب، ما هستیم. رئیس جمهور “مائو” گفته: ” بدون دهقانان فقیر، انقلابی در کار نیست. روشنه؟ ” (۶۰-۵۹)

   نویسنده با رندی و طنز گزنده ی خود، به گونه ای می نویسد که خواننده متوجه لایه های معنایی متضاد گفته های “عمو آبله رو” بشود:

• از برخی محاسن در رژیم پیش از انقلاب ۱۹۴۹ ستایش می کند.
• از فحوای کلامش پیدا است که دهقانان فقیر را بر دهقانان متوسط و میانه حال ترجیح می دهد.
• دهقانان میانه حال و متوسط را “بی طرف” و دهقانان فقیر را “انقلابی” واقعی و مورد اعتماد معرفی می کند.
• به مصداق “کلامُ الملوک، ملوکُ الکلام” با نقل قولی از رهبر انقلاب، دهان “استاد دیو” را می بندد.
• به طنز می گوید که ما پیش از انقلاب “کثافت” می خوردیم و اکنون پس از انقلاب، “در شربت آب تنی می کنیم.” و اگر هم لازم می شد، از خوردن گوشت هار و مسموم، خودداری نمی کردیم و به آن افتخار می کنیم.

   همین “استاد دیو” ـ که بی درنگ مرعوب گفته های “عمو آبله رو” می شود ـ وقتی با “لو هان” فقیر و زشت رو حرف می زند، دیگر “تقیّه” نمی کند و در محاسن رژیم پیش از انقلاب داد سخن می دهد که نشانه ی “خودسانسوری” افراد در برابر افراد و لایه های مختلف اجتماعی است:

   ” بیست سال پیش، اون بیضه های بوگندو که سهله، حتی اگه جلوم یه دیس گوشت خوک هم می ذاشتن، میلم نمی کشید. . . اون موقع، پدرم تو هر بازار، پنج لیور [نیم کیلو] گوشت برمی داشت و پنج لیورِ اون موقع، دست کم هفت لیور امروز بود. و اگه گوشت نمی خرید، ماهی می گرفت. . . میگوهای گنده ای بود که یه خلال دندون از وسطشون رد کرده بودن. جفتشون، نیم لیور می شد. قیمت یه جفتش فقط دو سکه ی مسی بود و اون وقت ها هرچی دلت می خواست، می تونستی بخوری. کافی بود پول داشته باشی. حالا حتی اگه پول هم داشته باشی، نمی تونی میگوهای به اون بزرگی پیدا کنی. . . امروز یه کمون مردمی به بزرگی کمون ما با بیشتر از چهل دسته، صد تا گروه تولید، یه جمعیت هفتادـ هشتاد میلیونی، فقط یه خوک تو بازار می کشن. این، حتی واسه ی سیر کردن شکم کادرهای کمون هم کافی نیست؛ در حالی که قبلاً تو بازار گوشت ما، دست کم سی تا پیشخون بود که روشون خوک می کشتن و یه جاهایی بود واسه ی کشتن گاوها. اون وقت ها گاوها گُنده بودن؛ بهشون سیب زمینی شیرین و لوبیا می دادیم. پوستشون، برق می زد؛ کوهِ گوشت بودن. یه گاو، هزار لیور گوشت می داد. لایه ی چربی، سه انگشت کلفتی داشت. با پنجاه ساپک [پول خرد] یه لیور گوشت گاو می خریدی با دو اونس عرق کاولینگ و می نشستی پشت میز تا یه غذای خوشمزه بخوری. تازه، موسیقی هم بود ” (۶۵-۶۳).

   با این همه، به محض این که “لو هان” بی اختیار می گوید: ” یعنی تو جامعه ی سابق همه چی این قدر خوب بود؟ “، “استاد دیو” بی درنگ نگران می شود. به این گفتگوی کوتاه دلالتگر دقت کنیم تا نگاه دو نسل مختلف را ـ که یکی از نعم زندگی در پیش از انقلاب بهره مند شده و دیگری تنها زندگی حقیر کنونی را تجربه کرده و شستشوی مغزی شده است ـ بهتر دریابیم:

   ـ ” بچه ی بی سر و پا! کی می گه جامعه ی سابق خوب بود؟ حیوون وحشی! می خوای واسه م تله بذاری؟ “

   ـ موقعیت طبقاتی یعنی این که تو جامعه ی قبلی، هیچی خوب نبود و تو جامعه ی تازه، همه چی خوبه. هیچ چیز بدی نزد دهقانان متوسط وجود نداره و نزد دهقانانی که متوسط نیستن [بزرگ مالکان]، هیچ چیز خوبی وجود نداره ” (۶۵-۶۴).

     یکی دیگر از نمودهای چیرگی رعب و هراس بر آحاد مردم اعم از عادی و رئیس کمون مردمی، وقتی است که “استاد دیو” ـ که هشدار “رفیق دونگ” را در مورد خودداری کردن از اخته کردن گوساله ای که گاوها را باردار کرده است ـ از زار و نزاری گوساله نگران شده اصرار دارد هرچه زودتر آن را به مرکز دامپروری کمون ببرد تا اگر گوساله بمیرد، مورد مؤاخذه قرار نگیرد. او راه دور و درازی را با گوساله و “لو هان” شبانه طی می کند اما پشت درِ بسته ی اداره تا صبح می ماند و برای این که از آسیب مجازات ایمن باشد، “عمو آبله رو” را هم شاهد می گیرد که دارد برای رساندن گاو در حال مرگ به مقر دامپزشکی کوشش می کند (۸۴). “استاد دیو” چنان از تصور مرگ گاو به وحشت می افتد که تصور می کند چه بسا به جای گاو، قصاص شود و به “لو هان” می گوید:

   ” خیالت راحت باشه. اگه قرار باشه کسی قصاص بشه، اون منم، نه تو ” (۱۰۲).

   وقتی بر اثر سوء استفاده ی اقتصادی داماد آشپز “استاد دیو” سیصد نفر مسموم می شوند، یک رشته اتهامات بی پایه به افراد بیگناه زده می شود و به زور از آنان به خاطر تقصیرشان اعتراف می گیرند. نظام های خودکامه همیشه برای مردم، دشمنان خیالی می تراشند تا سپس بتوانند با انتساب مخالفان سیاسی خود به آنان، حبس و شکنجه ی آنان را توجیه کنند؛ مثلاً “چهار گروه جنبش ۱۹۵۶” (مالکان زمین، دهقانان ثروتمند، ضد انقلاب ها ـ که بعدها “عناصر بد” (نامطلوب) هم به آن ها اضافه شدند) مسمومیت سیصد نفر از کارمندان کمون را ـ که کار همان آشپز کذایی بوده است ـ به افراد بیگناه نسبت دادند:

   ” طی این تحقیق ها، آن بدبخت ها را آن قدر کتک می زدند که به خون می نشستند و آرزوی مرگ می کردند ” (۱۲۰).

۳.فساد اقتصادی: هزاران مرکز تولید کشاورزی و دامداری ـ که در سرتاسر کشور پراکنده اند ـ زیر نظرنمایندگان و کارگزاران حزب اداره می شود و طبعاً از امتیازات خاصی برخوردار می شوند که دیگران از آن محروم هستند. “استاد دیو” گاه از دارایی عمومی، استفاده ی شخصی می کند:

     ” آن موقع مدفوع انسانی، یک دارایی عمومی به حساب می آمد و به دسته ی تولید تعلق داشت. عامل استاد دیو با بی احتیاطی از آن ها برای تکه زمین مالک خودش استفاده می کرد. به چه بهانه ای چنین اجازه ای به خود می داد؟ چون داماد او ـ که با دختر بزرگش ازدواج کرده بود ـ آشپز غذاخوری کمون مردمی بود ” (۴۲).

   نطفه ی تبعیض طبقاتی و اقتصادی ـ سیاسی از همان آغاز انقلاب در بطن “حزب” بسته می شود و سپس رشد می یابد. زندگی اقلیتی در کشوری بزرگ مثل چین (به اندازه ی کل اروپا) بستگی زیادی به روابطی دارد که افراد و لایه های خاص اجتماعی با مراکز قدرت دارند. وقتی حتی یک کارگر ساده ـ که در کشتارگاه کار می کند ـ داماد یک زمیندار میانه حال باشد، طبعاً زمیندار میانه حال، از نعمتهایی برخوردار می شود که دیگران از آن ها محرومند. وقتی “استاد دیو” در ضیافت خانه ی “عمو آبله رو” به خوردن گوشت بیضه مشغول است، خطاب به “رفیق دونگ”   می گوید:

   ” این اغراقه که می گین همیشه غذای لذیذ می خورم ولی اگه منظورتون اینه که همیشه گوشت دارم، درسته. بالاخره داشتنِ یه داماد تو کشتارگاه، باید به یه دردی بخوره دیگه ” (۵۶).

     داماد دوم “استاد دیو” هیزم شکنی بیش نیست اما هر گاه از شهر به روستا برمی گردد:

     “کلاه های پوست روباه و کت و شلوار های مخمل با خود می آورد. دختر سوم با مسؤول لانه ی سگ کمیسریای پلیس ناحیه عروسی کرده که به رغم لقب زشت “پس مانده ی سگ” این پس مانده های سگ های گرگی، گوشت است. تازه [دختر] چهارمی ـ که وضعش بهتر از همه است ـ با رئیس کشتارگاه کمون مردمی عروسی کرده که همیشه ده تا کوپن گوشت دستش هست. می شه گفت همه جا ازش استقبال می کنند. همزمان با همین حرف ها، خدم و حشم نجار کوچک آنجا رسید. خدای من! چهار دوچرخه بود که روی هر کدامشان سه سبد حصیری بود که با پارچه های قرمزرنگی پوشانده شده بودند. . . پارچه ها را برداشتند و قرص های نان را دیدند: سفید مثل برف با نقطه های کوچک قرمز رنگ رویشان ” (۴۵).    

     هدایایی که این نجار کوچک برای نامزدش “دیو ویوهوآ” می دهد، در نوع خود بی نظیر و نفیس است (۴۶). افزون بر این، چون پدرش “استاد دیو” از دهقانان متوسط و میانه حال است، حق دارد از آب زراعی بیشتری استفاده کند و در خانه اش، یک نوع “مالکیت خصوصی تولید” ایجاد کند. این تبعیض اقتصادی بر “لو هان” ـ که دیگر نمی تواند داماد “استاد دیو” باشد ـ گران می آید و مانع از رفت و آمد دختر او می شود و کینه ی طبقاتی به دل می گیرد:

   ” من به حساب دسته ی تولید دارم از گوساله ها نگهداری می کنم؛ در حالی که تو داری کار سرمایه داری می کنی. چرا بذارم رد بشی؟ ” (۴۷)

در ماجرای مسمومیت غذایی سیصد نفر کارمند کمون، این واقعیت کشف شد که عامل مسمومیت، خوردن گوشت همان گوساله ی دوکوهانه ی کمون بوده است؛ همان کارگر فرصت طلب کمون و داماد “استاد دیو” ـ که در کشتارگاه کمون کار می کرده و گوشت حیوان مرده را که عفونی شده بوده است ـ به جای گوساله ی سالم به کمون قالب کرده و فروخته است:

   ” او از دستورات آقای “سان” اطاعت نکرده بود و آن گوشت مسموم را فروخته بود به رئیسان کمون . . . با آن که خودش هم به طرز وخیمی مسموم شده بود، کارش را از دست داد و برای یک سال از حزب، معلّق شد ” (۱۲۱).

   طنز گزنده، کلیشه ای، شعارگونه و به سبک بخشنامه های اداری و نطق های کذایی دولتی نویسنده، بر ارزش هنری اثر می افزاید و به این وسیله، بیزاری خود را از این نظام جهنمی نشان می دهد:

   ” در روشنایی تزلزل ناپذیر اندیشه های مائوتسه دونگ، با یاری بی دریغ ارتش خلق آزادی، زیر نظر مدیریت روشنگرانه ی کمیته های انقلابی استان، بخش و کمون، به لطف تلاش دسته جمعی همه ی پرسنل سرویس سلامت و بهداشت، از بین سیصد نفر مسموم، فقط برای یک فوت (در اثر حمله ی قلبی) افسوس خوردیم. این، یک پیروزی بزرگ برای “انقلاب بزرگ فرهنگی و کارگری” بود. اگر این قضیه در رژیم منفور سابق اتفاق می افتاد، از آن سیصد نفر، هیچکس زنده نمی ماند ” (۱۲۲-۱۲۱).

۴.فساد سیاسی: فساد سیاسی، نتیجه ی وابستگی به “قدرت” و کانون های تصمیم گیری در سطح کلان و تمرکز قدرت در دست فرد یا حزب است. دبیر حزب کمون آقای “چن” ( Chen) با آن که از امتیازات اداری و اقتصادی خاصی برخوردار است، وقتی آگاه می شود که “استاد دیو” چند بیضه ی گاو در اختیار دارد، بی درنگ در طمع خام می افتد. “استاد دیو” می گوید:

     ” داماد بزرگم به محض این که فهمید گوساله های دسته مونو اخته کردیم، اومد تو روستا. بهم گفت دبیر حزب مردمی، علاقه ی عجیبی به بیضه دارد و ازش خواسته بیاد از این بیضه ها ببره و براش بپزه. . . حالا از ترس فحش خوردن، دیگه جرأت نداره برگرده. بهش گفتم: ” کافیه بری بگی که دسته تصمیم گرفت اون بیضه ها رو به قهرمان پیر انقلاب پدر زهانگ تقدیم کنه. این طوری دبیر چن اگه هم خوشحال نمی شد، نمی تونست چیزی بگه ” (۵۵).

   چنان که از همین عبارت کوتاه برمی آید، دبیر حزب به خود حق می دهد داشته های کمون را نخست برای او بیاورند. هیچکس دیگر حقی بر اموال کمون ندارد. آیا “استاد دیو” ـ که از سیزده گوساله مراقبت می کند و “رفیق دونگ” ـ که سه گوساله را اخته می کند و “لو هان” که به کمون دامپروری رسیدگی می کند، هیچ حقی ندارند؟ این گونه تمرکز قدرت در دست یک دبیر حزبی در یک دسته ی کمون های دامپروری و کشاورزی، محیطی ناسالم نیز برای دروغزنی و فریبکاری فراهم می کند. این سوء استفاده از قدرت، از بالاترین سطوح “قدرت” به پایین ترین مراتب نیز سرایت می کند. وقتی “استاد دیو” می فهمد “لو هان” هم از گوشت گاو خورده است، شگفت زده می شود” چی؟ تو بیضه خوردی؟ ” (۵۷) انگار تنها کسی که در این کمون هیچ حقی ندارد، همان نوجوان چهارده ساله است که ناگزیر است تنها سیب زمینی های شیرین اما گندیده و کپک زده ی “استاد دیو” را بخورد که قبل از انقلاب تنها به گاوها       می داده اند (۸۶).

   فاصله و تبعیض اجتماعی و طبقاتی میان کارمندان اداری در شهر و کارگران و کارگزاران در روستاها و کمون هایش، بی اندازه است. “”استاد دیو” ـ که کارگزار کوچکی در کمون روستایی است ـ یک بار به “لو هان” می گوید:

   ـ ” حقوق بگیرها مثل ما دهقانان نیستن. هشت ساعتشونو کار می کنن و بعد تمام. وقتی ساعت کاری تموم می شه، دیگه تمومه. “

   ـ این، درست نیست. ما واسه ی غذا جون می کَنیم و اونا این جوری باهامون رفتار می کنن. مگه اونا در خدمت خلق نیستن؟

   ـ تو جزو خلقی مگه؟ من جزو خلقم مگه؟ تو و من، دهاتی هستیم؛ یعنی پست ترین آدم. بی خود خودتو قاطی خلق نکن ” (۱۰۰).

   وقتی “استاد دیو” به همراه “لو هان” و گوساله ی اخته شده ی در حال مرگ شبی را تا صبح پیاده از روستا به قرارگاه دامپزشکی می روند تا چاره ی ناچار کنند، آن را بسته و “رفیق دونگ” را غایب می بینند. این نشان می دهد که گویا “دامپزشک” هم گذشته از کار روزانه، باید شبانه هم در قرارگاه حضور داشته باشد. مقامات حزبی از کارمندان و کارگران جزء در روستاها انتظار دارند در تمامی طول شبانروز، خود را وقف “کمون” کنند. “رفیق دونگ” حق دارد به خاطر غیبت شبانه اش، نگران آینده ی خود باشد و به “عمو آبله رو” یا ” آقای گوآن” بگوید:

   ” آقای گوآن! اگه کسی ازتون پرسید، امیدوارم بگید که من تموم شب تلاش کردم تا این گوساله را نجات بدم ولی بیماری اش خیلی حاد بود و من نتونستم نجاتش بدم ” (۱۱۱).

   فساد سیاسی در ۱۹۶۷ و دومین دهه ی پس از انقلاب به قدری محسوس است که هیچ مقام حزبی، مسؤول حزب “آقای سان” را به خاطر مسموم شدن سیصد نفر کارمند توبیخ یا استیضاح نمی کند اما وقتی همین کارگزاران حزب از مرگ یک گوساله و مسمومیت کارمندان و این رخداد آگاه می شوند، افراد بیگناه روستایی را به اتهام همکاری با باندهای خیالی و جعلی “دشمنان طبقه” (چهار گروه جنبش ۱۹۵۶) دستگیر می کنند با شکنجه ناگزیر به اعتراف به جرمِ ناکرده می کنند و پس از کشف عامل مسمومیت، حزب از شکنجه شدگان اعاده ی حیثیت نمی کنند. سناریوهایی جعل می شود

تا ثابت شود:

   ” توی شب سه علامت نورانی قرمز رنگ دیده اند. چند نفر هم بی سیمی به جا مانده از دشمن را کشف کرده بودند . . . بلندگوها بی وقفه دستورات را پخش می کرد و از دققانان فقیر و متوسط می خواست سطح آگاهی خود را بالا ببرند [ هوشیار باشند] و با تحریکات مخرّب دشمنان طبقه مخالفت [مبارزه] کنند. . . دست آخر [کمیته ی تحقیق و تفحّص] غذایی را که باعث مسمومیت سیصد نفر شده بود، شناسایی کرد: [گوساله ی] دوکوهانه ی ما بود. آنها توضیح دادند که در گوشت و دل و روده ی او، نوعی باکتری پیدا شده است به نام سالمونا که در حرارت بالای ۳۰۰۰ درجه مقاومت می کند و سه سال هم بجوشانی اش، بی فایده است ” (۱۲۰-۱۱۹).

***

     امروزه پس از گذشت بیش از نیم قرن از “انقلاب کمونیستی چین” اسناد و داده هایی در اختیار داریم که اسرار را هویدا می کند. هدف از این تحلیل، آسیب شناسی آفات انقلاب و پیامدهای جبران ناشدنی آن است. افزون بر این، هدف نیز این است تا توضیح دهیم که چگونه نویسندگان ما می توانند مانند “مو یان” داستانی هایی بومِی، ملّی و جهانی بنویسند و زبان و فرهنگ بومی را با تاریخ و تحولات اجتماعی و عنصر زیبایی شناسی بیامیزند. نوولت “گوساله” ی نویسنده، سندی ماندگار در باره ی بخشی از تاریخ فراموش شده ی چین است که امروزه نظام کمونیستی چین نمی خواهد این اسناد فاش شود که یکی از زشت ترین گونه های آن، “آدمخواری” ((cannibalism بوده است؛ به این معنی که با علم بر این که خواننده می داند چین کمونیست کشور “تبّت” را به خاک خود ضمیمه کرده است، پلیس های کمونیست چینی، مخالفان اهل تبّت را گرفته پس از کشتن به چینی ها می فروختند تا گوشتشان را به سگان گرسنه ی خود بدهند، زیرا می دانستند که روستاییان فقیر چینی خود گوشت نمی خورند که اضافاتش را به سگان خود دهند. گاه این گوشت ها را با گونه های دیگر گوشت مخلوط کرده مخفیانه در بازار آزاد می فروختند. با آن که خوردن گوشت انسان در تاریخ و سده های گذشته در چین شگفت انگیز نبوده، اما تکرار این سنت دیرینه در قرن بیستم، یکی از رسواترین نمودهای گرسنگی در دوره ی “انقلاب فرهنگی چین” بوده است. یا اگر “استاد دیو” و “لو هان” از خوردن “سیب زمینی شیرین” سخن می گویند (۸۶) به این دلیل است که فقر غذایی میلیون ها چینی به ویژه در مناطق محروم تر روستایی، یک مصیبت همیشگی و همگانی بوده است و وقتی “مائو” ((Mao نخستین بار به عنوان یک رهیافت گفت: ” سیب زمینی شیرین، مزه ی خوبی دارد ” (هوآنگ، ۲۰۰۱) دیگر کسی به خود جرأت نمی داد آن را غذای ناچیزی بداند. این گونه شعارها در سطحی وسیع تبلیغ می شد: از تبلیغ روی بلیت اتوبوس گرفته تا پاکت سیگار و شیشه هایی که روی هر میز در مغازه ها و اماکن عمومی قرار داشت (گائو، ۲۰۰۸، ۳۶).

   این گونه شعارهای سیاسی، سه منبع داشت: نخست گزین گویه های شخص “مائو”، دوم، مطبوعات حزب مانند       “روزنامه ی مردم” (People’s Daily) و سرانجام “گاردهای سرخ” (Red Guards). شخص “مائو” البته به گونه ای سربسته و دوپهلو حرف می زد اما “گاردهای سرخ” آن ها را شفاف سازی و بخشنامه ای می کردند (چان، ۱۹۸۵). گاه این شعارها مورد تفسیرها و اهداف شخصی و نهادها قرار می گرفت و در حکم نوعی وفاداری به سخنان گهربار “صدر مائو” به شمار می رفت. برخی از این شعارها، بوی خشونت محض می داد و اِعمال خشونت را در رفتار روزانه ی مردم به یک عادت، شعار و الگوی رفتاری تبدیل می ساخت؛ مانند این شعار و رهنمود “گارد سرخ” که     ” دشمن را به زمین بکوبید و او را لگدکوب کنید ” یا “زنده باد ترور سرخ! ” یا ” آنهایی که ضد صدر مائو هستند، باید مانند جمجمه ی سگ، له شوند ” (گائو، همان). مطابق نوشته چین شناسانی مانند “لاول دیتمر” (“Lowell Dittmer و ” چن روکسی” ((Chen Ruoxi با آن که زبان چینی از نظر تاریخی، زبانی پاکیزه و وارسته و سبک ادبی والایی

داشته است، در دوران انقلاب فرهنگی، به زبانی رکیک، خشن و ناهموار تبدیل شد. از همان هنگام که “مائو” تصمیم گرفت ارتشی از مردم پرخاشجو، ناهموار و جهادی سازماندهی کند، واژگان سخیف و خشن هم وارد زبان نظامیان شد (گائو، همان). ما نمودهای این زبان آلوده و خشن و تحقیرآمیز را حتی از تک تک گفته های “استاد دیو” خطاب به کارگر زیردستش “لو هان” ـ که پیوسته به او خدمت می کند ـ می توانیم دریافت (۲۱، ۶۵-۶۴).

   ” با استقرار نظام اشتراکی کردن تولید و منع تولید و اقتصاد آزاد در چین و به ویژه پس از ورشکستگی نظریه ی “جهش بزرگ به جلو” ((Great Leep Forward و قحط و کمیابی مواد غذایی و عواقب سنگین آن، برخی از روستاییان، ناگزیر پیه تنبیه و زندان و رسوایی را به تن مالیدند و به تولید برای استفاده ی شخصی و فروش مازاد تولید به بازار شروع کردند. آنان از بخشنامه های دولت به نام “نظام هیکو” (hikou system) تخلف ورزیده به اشکال مختلف در برابر تصمیمات دولت مقاومت می کردند ” (پری، ۱۹۸۵، ۴۲۶). یکی از اشکال نافرمانی و مقاومت، پرداختن به شغل دوم، تولید برای بازار فروش، پنهان کردن تولید و فعالیت های غیرقانونی، فروش الوار، سرقت، قاچاق و افزون بر آین ها، ضرب و جرح کادرهای روستایی دولت بود ” (فریدمن و دیگران، ۲۰۰۵). در همین داستان، نویسنده از خانه ی سازمانی “ژیائو یولو” ((Jiao Yulu دبیر حزب و افسر انقلابی نمونه در آن زمان یاد می کند که وی در آن زندگی می کرد و دارای درختچه های “والک” است که پانزده متر ارتفاع دارد و ” به زودی باید آن ها را می بریدیم تا در بازار بفروشیم (۴۲).

    البته چنین تخلفات و فعالیت هایی چندان محسوس نبود و از چشم کارگزاران دولت نیز پنهان نمی ماند اما آنچه مهمتر بود، نفس مبارزه با سیاستگذاری های دولت بود و افزون بر این، مشروعیت و کفایت کمون های روستایی و خط مشی های تولیدی و اقتصادی را در سطح کلان مورد تردید قرار می داد و تضعیف می ساخت. اما از سال ۱۹۷۸ ـ که “دنگ شیائوپینگ” ((Deng Xiaoping به قدرت رسید و سیاست “اقتصاد آزاد” و “درهای باز” در پیش گرفت، سیاست های اقتصادی در این کشور تغییرات عمیقی کرد و کشور فقیر و منزوی “چین کمونیست” به پیشرفت های اقتصادی سریعی دست یافت؛ به گونه ای که امروز بیشترین رشد اقتصادی را در دنیا دارد. با این همه، فاصله های طبقاتی به اعتبار میزان سرمایه و درآمد بیشتر شده اما در این میان طبقه ی متوسط جدید شهری، امکان کسب درآمد زیادی یافته و شمار میلیاردرها در مدتی کمتر از دو دهه، بیشتر شده اند. از دو دهه ی پیش تا کنون کنترل انحصاری اقتصادی و سیاسی حزب کمونیست، بیش از دیگر طبقات اجتماعی بوده است. هرچه انحصار سرمایه و موقعیت سیاسی حزب بیشر می شود، به تنها قدرت برتر کشور تبدیل می گردد. امروزه دیگر حزب کمونیست چین، حزب کارگران و دهقانان (آرم داس و چکش) نیست؛ بلکه نماینده ی “قدرت” و “ثروت” است.

   در همین حال، مبارزه با فساد اقتصادی ـ سیاسی هم هست، اما قراین نشان می دهد که این مبارزه، محکوم به شکست است. بخشنامه هایی صادر شده که سقف حقوق و امتیازات مقامات ارشد دولتی از ششصدهزار یوان (معادل ۸۷۰۰۰ دلار) فراتر نرود. با این همه، در برابر چنین تضییقات و محدودیت هایی، مقاومتی جدّی می شود و به همین دلیل بیشتر چنین مقاماتی بیشتر دوست دارند به جای کار در “حزب کمونیست چین” در”SOE” (state owned enterprise ) در شرکت هایی تجاری کار کنند که ظاهراً زیر نظارت دولت قرار دارد اما بیشتر زیر پوشش حکام محلی و شهرداری ها است (کابستان، ۲۰۱۷).

منابع:

یان، مو. گوساله و دونده ی دو استقامت. ترجمه ی اصغر نوری. انتشارات نگاه، چاپ دوم، ۱۳۹۳.

Cabestan, Jean-Pierre. Why Corruption Is Here To Stay In China? Mar. 15, 2017.

Chan, Anita. Children of Mao: Personality Development and Political Activism in the Red Guard Generation. Seattle: University of Washington Press, 1985.

Friedman, Edward et al. Chinese Village, Socialist State. New Haven: Yale University Press, 2005.

Gao, Mobo. The Battle for China’s Past: Mao and the Cultural Revolution. London: Pluto Press, 2008.

    Huang, Shaorong. “The Power of Words: Political Slogans as Leverage in Conflict and Conflict Management during China’s Cultural Revolution Movement,” in Chinese Conflict Management and Resolution, by Guo-Ming Chen and Ringo Ma, Greenwood Publishing Group, 2001.

Perry, Elizabeth J. “Rural Violence in Sicialist China”. The China Quarterly 103, September, pp. 414-40.