یادی از استاد عبدالعلی وزیری
نخستین خواننده برنامه گلهای رادیو
علی رضا خلیل پور
چهارم خردادماه امسال مصادف بود با سی امین سالگرد درگذشت استاد عبدالعلی وزیری اولین خواننده برنامه وزین
گلها.عبدالعلی وزیری که پسر عموی کلنل علی نقی وزیری محسوب می شد در سال ۱۲۹۰ خورشیدی در تهران به دنیا آمد. وی از همان آغاز گشایش مدرسه موسیقی به سرپرستی و هدایت کلنل وزیری یعنی از سال ۱۳۰۲ در آن نام نویسی کرد و همزمان آموختن تار و آواز را در مکتب کلنل آغاز کرد.پیشرفت او در فراگیری چنان بود که پس از دو سال توانست آفریده های پسر عموی خود را در کلوپ موزیکال بخواند.کلنل وزیری در آن سالها در جست و جوی خوانندگان زن و مردی بود که ازعهده خواندن ساخته های نوآورانه اش برآیند.مدتی نگذشت که یکی از شاگردان وزیری،صدای روح انگیز را کشف کرد و بدین ترتیب نیاز اولیه او به صداهای سازگار برآورده شد.عبدالعلی وزیری هم اگرچه در تارنوازی پیشرفت کرد و به قول خالقی سازش زنگ استاد را داشت ولی نیاز مبرم مدرسه موسیقی به خواننده،زمان و توان او را در راه آواز خوانی به کار گرفت.تا پیش از پرورده شدن صدای عبدالعلی،علی نقی وزیری آفریده های خود را شخصا می خواند.او صدایی پخته در مایه باریتون داشت و چند سالی هم در برلن در برخی کلاس های آواز شرکت کرده بود.روح الله خالقی بر این اعتقاد بود که هیچ صدایی حتی صدای خود کلنل وزیری نمی توانست به خوبی صدای عبدالعلی با اجرای آثار نوآورانه سازگاری نشان دهد.بهرحال با برکناری کلنل وزیری از ریاست هنرستان موسیقی،عبدالعلی از نظر هنری آواره شد.حدود ۶ سال یعنی در فاصله سالهای ۱۳۲۰-۱۳۱۴کارهایی غیر از موسیقی انجام داد. دو سالی در بانک سپه، دو سال دیگر در بانک ملی و دو سه سالی را در بنگاه راه آهن دولتی مشغول به کار شد اما با بازگشت کلنل به هنرستان،عبدالعلی نیز به پایگاه مالوف خود بازگشت اما این دوره هم چندان به درازا نکشید.او از سال ۱۳۲۲ همکاری خود را با رادیو ایران آغاز کرد اما تا آغاز برنامه گلهای جاویدان در سال ۱۳۳۵ آثار چندان زیادی از او در دسترش نیست.او در ضمن کاشف چند صدای برجسته دیگر نیز بود.نخستین صدا از آن غلامحسین بنان بود که با او دوستی داشت.عبدالعلی،بنان را به خالقی و خالقی هم او را به کلنل وزیری معرفی کرد و بدین ترتیب بنان نخستین اجراهای رسمی خود را در انجمن موسیقی ملی آغاز کرد.اما دومین صدایی که از سوی عبدالعلی به جامعه هنری ایران معرفی شد از آن دلکش بود.خالقی خود پرورش صدای دلکش را به عبدالعلی سپرد و دلکش هم رموز آواز خوانی را از او آموخت.
عبدالعلی وزیری اگرچه نامش همانند هنرمندانی چون بنان و قوامی فراگیر نشده است اما نمی توان جایگاه او را در موسیقی ایرانی نادیده گرفت.
همچنان که گفته شد او یکی از بهترین مجریان آثار استاد کلنل علینقی وزیری بود و زیر نظراو تعلیم دیده است.
آثاری هم که او از بعضی ساخته های استاد روح الله خالقی مانند “آتشین لاله” و” حالا چرا” اجرا کرد سالها بعد استاد بنان به نحو احسن دربرنامه گلهای رنگارنگ بازخوانی کرد. نگارنده در این مقاله مختصر به مهمترین مشخصات هنری استاد عبدالعلی وزیری می پردازد.
الف – داشتن صدایی بیش از حد بم:
استاد عبدالعلی وزیری به نسبت خوانندگان دیگر زمانه خود صدایی بیش از اندازه بم داشت و می توان صدای او را در مایه باریتون دانست.
صدای عبدالعلی وزیری حتی از صدای بزرگانی چون بنان و شهیدی بم تر بود.
البته در صدای وزیری نه آرامش صدای بنان،نه گرمی صدای نادر گلچین و نه حتی سوزوگدازصدای غلامرضا دادبه ملقب به “جانسوز” یافت می شود اما با این همه او سعی می کرد تا هرچه را می خواند درست واصولی بخواند.
ب – نقش پر رنگ تعالیم کلنل علینقی وزیری در شیوه خوانندگی عبدالعلی وزیری
تعالیم استاد کلنل علینقی وزیری در شیوه خوانندگی عبدالعلی وزیری جایگاه پررنگی دارد و از این حیث می توان گفت کمتر کسی به پای او رسیده و می رسد.
به عنوان مثال استاد بنان اگر چه از تعالیم کلنل وزیری بهره گرفته است اما شیوه آوازی اش از سبک آوازی استاد ادیب خوانساری متاثراست و در ردیف، به ردیف استاد صبا پای بند است.
علاوه بر اینها او افتخار شاگردی میرزا طاهررثایی معروف به “ضیاالذاکرین” که از منبری خوانهای قدیم بود را نیز داشته است.
اما عبدالعلی وزیری به طور مستقیم شاگردی کلنل وزیری را کرده ودر خوانندگی اش بسیار به تعلیمات او وفادار بود. یکی از تعالیم کلنل وزیری به پسر عمویش عبدالعلی، این بود که در هنگام خوانندگی توجهش به ادای کلمات و اجرای کلمات وادای صحیح آنها باشد واین امر به وضوح در آثار اجرایی عبدالعلی وزیری دیده میشود.
علاوه براین او یکی از مهمترین اجراکنندگان آهنگهای کلنل وزیری بود وصدایش با شیوه اجرای آن آهنگها هم خوانی داشت.
مهمترین آثار کلنل وزیری که توسط عبدالعلی وزیری خوانده شده اند بدین قراراست:
۱- “نیم شب” روی غزلی از حافظ با مطلع “زلف اشفته” و “خوی کرده و خندان لب و مست”.
۲- ” شکایت نی” اجرا روی ابیات اولیه مثنوی مولانا در برنامه گلهای رنگارنگ شماره ۲۳۸ .
این تصنیف نخست در آواز بیات اصفهان اجرا می شود و سپس با مدولاسیونی ازبیات اصفهان به سه گاه می رود وابیات اخر دردستگاه سه گاه اجرا می شود. این تصنیف از زیباترین اثار کلنل وزیری به شمار می رود.
۳ – “نمیدونی” به آهنگسازی کلنل علینقی وزیری همراه باکلامی از هما میرافشار در آواز دشتی. این تصنیف معروفترین اثراجرایی عبدالعلی وزیری است و برای برخی از دوستداران موسیقی ایرانی نام عبدالعلی وزیری تداعی گر این تصنیف است. این تصنیف یک بار توسط حسن خیاط باشی و دیگربار توسط شاهرخ شاهید بازخوانی و اجرا شده اند.
ج – جایگاه پررنگ اشعار عرفانی در آواز عبدالعلی وزیری
در میان آثار معدودی که از استاد عبدالعلی وزیری برجای مانده اشعار عرفانی شاعرانی چون مولانا، شاه نعمت الله ولی، وحشی بافقی، شیخ بهایی و هاتف اصفهانی در آوازهایش نقش پررنگی دارند.
به عنوان نمونه از میان ۱۰ برنامه ای که او در برنامه گلهای جاویدان به اجرای آواز پرداخته او در ۳ برنامه از این مجموعه بر روی غزلهای مولانا آواز خوانده است. در نمونه ای دیگر ازمیان ۳ برنامه ای که عبدالعلی وزیری در برنامه برگ سبز از خود به یادگار گذاشته درهر ۳ برنامه او روی مخمس معروف شیخ بهایی با مطلع ” تا کی به تمنای وصال تو یگانه” دربیات اصفهان آواز خوانده است که این هم دلیل دیگری به جایگاه اشعار عرفانی در میان آوازهای اوست.
د – خواندن قطعه های ضربی در وسط وپایان آواز
ازدیگر مشخصات استاد عبدالعلی وزیری ان است که در وسط وپایان آواز،قطعه ضربی اجرا می‌کند. به عنوان نمونه در برنامه گلهای جاویدان شماره ۱۸ او با همراهی سنتور استاد رضا ورزنده، پس از آنکه غزلی از شاه نعمت الله ولی را با مطلع “عهد با زلف توبستیم خدا میداند” در دستگاه شور به صورت آواز اجرا می کند پس از پایان آوازغزلی دیگر از همین شاعر رابا مطلع “ما با تو سر یاری داریم نداریم” به صورت قطعه ضربی اجرا می کند.
در نمونه ای دیگر در برنامه گلهای جاویدان شماره ۲۹ او نخست چند بیت از غزل سعدی را با مطلع “جان ندارد هر که جانانیش نیست” درمخالف سه گاه به صورت اواز اجرا می‌کند سپس روی غزلی از سعدی با مطلع “تا خبردارم ازو بی خبراز خویشتنم” در دستگاه سه گاه آواز می خواند و در وسط آواز چند بیت از این غزل را به صورت قطعه ضربی اجرا می کند.
او در برنامه برگ سبز گلها که برنامه ای آواز محور است درشماره های ۶۰ و۷۷ این برنامه پس از اجرای آواز روی مخمس شیخ بهایی با مطلع “تا کی به تمنای وصال تو یگانه” دراواز بیات اصفهان با همراهی سه تار استاد احمد عبادی یکی دو رباعی از این شاعر را به صورت قطعه ضربی اجرا می کند.
ه – آشنایی با نوازندگی تار
استاد عبدالعلی وزیری با نوازندگی ساز تار آشنا بود گرچه درنوازندگی این ساز به پای پسرعمویش، کلنل علینقی وزیری نمی رسید. گویا او در رادیو برنامه ای به نام تار و آواز داشته که با نوازندگی اش به اجرای آواز می پرداخته است. درتاریخ موسیقی ایرانی ما کمتر هنرمندی داشته ایم که علاوه برخوانندگی با نوازندگی به آوازشان جواب بدهند. استادان ادیب خوانساری و بنان اگر چه دربعضی از اجراهای خصوصی شان با نوازندگی تمبک به خوانندگی می پرداختند اما اجراهای رسمی ای از آنها سراغ نداریم که با نوازندگی خود به اجرای خوانندگی بپردازند.
شاید در این زمینه استاد عبدالوهاب شهیدی از موارد معدودی باشد که علاوه بر خوانندگی با ساز خود به آواز خود جواب می دهد. استاد عبدالوهاب شهیدی در نوازندگی عود متبحراست وپدر نوازندگی عود ایرانی به شمار می رود. البته جناب شهرام ناظری در بعضی از کنسرتهایش علاوه بر خوانندگی به نوازندگی سه تارنیز پرداخته است که نمونه آن کنسرت برکلی سال ۱۹۹۱ میلادی است که با همراهی پسرعمویش کیخسرو پور ناظری وگروه شمس باهمنوازی خود وگروه به اجرای تصنیف می پردازد.
و – تنوع اشعار در اثار برجای مانده از عبدالعلی وزیری
استاد عبدالعلی وزیری از جمله خواننذگانی است که آثار معدودی از خود به یادگار گذاشته (کمتر از ۲۰ اثر) اما آن آثارمعدود تنوع بسیاری از جنبه اشعار دارند واین مسئله می تواند برای آوازخوانان وخوانندگان جوان امروز الگوی خوبی باشد. درکارنامه آوازی عبدالعلی وزیری استفاده از اشعار شعرایی چون حافظ، مولانا، سعدی، شاه نعمت الله ولی، شیخ بهایی، وحشی بافقی و هاتف اصفهانی دیده می شود.
در زمینه اجرای تصنیف روی اشعار حافظ ومولانا و ترانه سرایانی چون اسماعیل نواب صفا وهما میر افشار تصنیف اجرا کرده است.
از نکات تامل برانگیز که در کارنامه آوازی عبدالعلی وزیری مشهود است آن است که درآثار آوازی اش شعری از شاعران معاصر به صورت اجرای آواز یافت نمی شود و حال آن که در آثار اکثر خوانندگان برنامه گلها استفاده ازاشعارشاعران معاصر در آواز ولو ۱ اثر یافت میشود وفقط دراوازهای معدودی که ازادیب خوانساری وتاج اصفهانی در برنامه گلها موجود نشانی از آواز روی شاعران معاصروجود ندارد.
۶ لایک شده
