نگاهی به دوره بندی های مختلف آواز شجریان از ابتدا تاکنون(قسمت ششم)
علی رضا خلیل پور
نگاهی به اجراهای خصوصی و غیر رسمی شجریان در دهه۶۰:همچنان که گفته شد صرف نظر از اجراهای رسمی شجریان که به صورت آلبوم هایی چون بیداد،دستان و دودعود دردهه ۶۰ انتشار پیدا کردند وی در این دهه اجراهای غیر رسمی هم داشت که در محافل خصوصی اجرا شده بودند.متاسفانه برخی از این اجراها،کیفیت مناسبی ندارند و گاه شنونده در شنیدن آنها دچار مشکل می شود.اما با این حال برخی از این کارها از لحاظ حس هنری مناسبی که میان نوازندگان و خواننده ایجاد شده است فوق العاده دارای اهمیت هستند.شجریان در این اجراها با نوازندگان متبحری چون:جلیل شهناز،حسن کسایی،غلامحسین بیگجه خانی،شاپور نیاکان وحبیب الله بدیعی همکاری داشته است.بیشتر این اجراها فاقد تاریخ اجرا هستند اما در برخی دیگر شناسنامه و تاریخ اجرای دقیق آنها ذکر شده است که بعضی از آنها عبارتند از:۱)اجرایی خصوصی به تاریخ ۲۰ بهمن ۱۳۶۱ با همراهی ویولون مرحوم شاپورنیاکان روی غزل هایی از حافظ با مطلع های:«صنما با غم عشق تو چه تدبیر کنم»،«به مژگان سیه کردی هزاران رخنه در دینم» و«نیست در شهر نگاری که دل ما ببرد» که در آوازهای بیات اصفهان و بیات افشاری خوانده و اجرا شده اند.۲)اجرایی خصوصی به تاریخ ۲۳ اردیبهشت ۱۳۶۳ با همراهی تار شادروان جلیل شهناز،نی استاد کسایی و تنبک ناصر فرهنگ فر روی غزل های حافظ با مطلع های:«جز آستان توام در جهان،پناهی نیست» و«بلبلی برگ گلی خوش رنگ در منقار داشت» و اجرای تصنیف:«دل بردی از من به یغما،ای ترک غارتگر من» در آواز ابوعطا.
۳)اجرایی خصوصی به تاریخ ۱۶ فروردین ۱۳۶۵ به مناسبت جشن عروسی خواهر شجریان با همراهی تار استاد بیگچه خانی روی غزلی از حافظ با مطلع:«جز آستان توام در جهان،پناهی نیست» در آواز بیات ترک.
۴)اجرایی خصوصی به تاریخ ۴ شهریور ۱۳۶۵ با همراهی ویولون استاد حبیب الله بدیعی روی غزلی هایی از حافظ با مطلع های:«سینه مالامال درد است ای دریغا مرهمی» و«من نه آن رندم که ترک شاهد و ساغر کنم» در دستگاه سه گاه.
۵)اجرایی خصوصی به تاریخ ۸ شهریور ۱۳۶۵ با همراهی ویولون بدیعی روی غزلی از سعدی با مطلع:«اگر دستم رسد روزی که انصاف از تو بستانم» و اجرای تصنیفی روی غزلی دیگر از سعدی با مطلع:«سخن عشق تو بی آنکه بر آید به زبانم» در دستگاه ماهور. شاید بتوان گفت که از میان این اجراها،اجرایی که شجریان با ویولون شاپورنیاکان داشته است چه از نظر تکنیک آوازی و چه از لحاظ بعد احساسی قضیه یکی از شاهکارهای او در این زمینه به شمار می آید و در این اجرا،شجریان قدرت صدای خود را به رخ شنونده می کشد.خصوصا در آنجایی که وی پس از اجرای بیت معروف حافظ یعنی:«شب رحلت هم از بستر روم در قصر حورالعین/اگر در وقت جان دادن تو باشی شمع بالینم»تحریرهای پلکانی بسیار زیبایی را اجرا می کند و سپس صدایش اوج می گیرد و سرانجام این بیت را می خواند:«حدیث آرزومندی که در این نامه ثبت افتاد/همانا بی غلط باشد که حافظ داد تلقینم».همچنین می توان گفت که از میان این اجراهای خصوصی آن آوازهایی را که شجریان در سال ۱۳۶۵ با همراهی ویولون بدیعی در شهر مونیخ آلمان و در منزل آقای علی خادمی در دستگاههای ماهور،سه گاه و آوازهای بیات اصفهان و ابوعطا داشته است از جنبه های احساسی بسیار زیبا هستند.اما از منظر کمیتی که به این قضیه نگاه کنیم تعداد اجراهای شجریان با استاد محمد موسوی(نوازنده نی)بیش از بقیه بوده است و بنا به قول آقای علی رضا دربندی مولف کتاب گنج بی رنج و میراث گرانبها حدود صد نوار مشترک از همکاری شجریان و موسوی وجود دارد که اگر در هرطرف نوار یک اجرا وجود داشته باشد می توان گفت که حدود ۲۰۰ اجرا از همکاری این دو هنرمند موجود است.(نگاه کنید به کتاب گنج بی رنج و میراث گرانبها ص ۴۶۷).اصولا به جرات می توان گفت که در زمینه جواب آواز به شجریان پس از محمد رضا لطفی،محمد موسوی جایگاه ویژه ای دارد و جواب آواز همدلانه او به شجریان یاد آور جواب آوازهای نوازندگان نی دیگری چون استاد کسایی به تاج اصفهان و استاد حسن ناهید به عبدالوهاب شهیدی است.در برخی از اجراهای خصوصی شجریان،مرکب خوانی جایگاه پررنگی دارد.به عنوان مثال در آلبوم همایون مثنوی که اجرایی خصوصی از شجریان با همراهی سنتور شادروان منصور صارمی است در طرف اول آلبوم،شجریان در میانه آواز خود از دستگاه همایون به دستگاه شور مرکب خوانی می کند و پس از اجرای چند بیت بار دیگر به دستگاه همایون فرود می آید و به آواز خود خاتمه می دهد.در طرف دوم همین آلبوم نیز شجریان آواز خود را از گوشه قرایی(از گوشه های آواز بیات افشاری) و روی غزلی از عراقی با مطلع:«دلی دارم چه دل محنت سرایی»آغاز می کند و گوشه هایی از آواز افشاری مانند:رهاب،عراق و حزین را به صورت آواز اجرا می کند و سپس به آواز بیات اصفهان می رود و از طریق بیات اصفهان به گوشه بیداد همایون می رود.در بخش دیگری از این آلبوم،شجریان روی غزلی دیگر از عراقی با مطلع:«چه خوش باشد که دلدارم تو باشی»آوازی را در دستگاه همایون اجرا می کند و ناگهان در میانه اجرای همین غزل به گوشه دیلمان که از گوشه های آواز دشتی است می رود و پس از آن به دستگاه همایون فرود می آید. به عنوان مثالی دیگر از اجراهای خصوصی شجریان می توانیم به آواز او در دستگاه سه گاه روی غزلی از حافظ با مطلع:«ای صبا نکهتی از خاک ره یار بیار»اشاره کنیم.او پس از اجرای چندین بیت از همین غزل از طریق مرکب خوانی به آواز بیات ترک می رود و ابیاتی دیگر ازحافظ را با مطلع:«خستگان را چو طلب باشد و قوت نبود» در آواز بیات ترک اجرا می کند و دوباره به دستگاه سه گاه باز می گردد.
۶ لایک شده
